Remont Mieszkania z Wielkiej Płyty 2025: Praktyczny Przewodnik

Czy zastanawialiście się kiedyś, co kryje się pod tynkiem typowego bloku z lat 70.? Czy marzenie o nowoczesnej przestrzeni w starych murach to jedynie iluzja? Remont mieszkania z wielkiej płyty to nie jest wyprawa na ślepo; w skrócie, to projekt wymagający zrozumienia architektonicznych realiów i technicznego sprytu.

Szacowany Rozkład Kosztów Remontu Mieszkania z Wielkiej Płyty:

Wyzwania Remontowe: Ściany, Stropy, Akustyka

Wejście do mieszkania w budynku z wielkiej płyty często przypomina podróż w czasie do epoki inżynieryjnego pragmatyzmu, gdzie kluczowe było tempo i skalowalność budowy.

Pierwsze wrażenie po skuciu tynków potrafi onieśmielić – widać potężne, monolityczne płyty żelbetowe, świadectwo technologii, która miała zapewniać trwałość na lata.

Z tą trwałością wiążą się jednak specyficzne trudności: wiercenie otworu na kołek potrafi przerodzić się w walkę z wiertarką udarową, natrafiającą co chwila na stalowe pręty zbrojenia, a kucie większych bruzd na instalacje generuje pył i hałas na skalę przemysłową.

Grubość ścian nośnych, często przekraczająca 15-20 cm litego betonu, wyklucza jakąkolwiek swobodę w ich modyfikacji, a nawet proste przewiercenie na wylot wymaga specjalistycznego sprzętu i sporej determinacji.

Charakterystyka Materiałów i Ich Implikacje

Ściany zewnętrzne i wewnętrzne nośne wykonane są najczęściej z prefabrykowanych płyt żelbetowych, produkowanych w fabrykach i montowanych na placu budowy.

Ich struktura jest jednolita, co sprawia, że są niezwykle stabilne, ale jednocześnie oporne na wszelkie zmiany, od wieszania ciężkich szafek, przez montaż karniszy, aż po tworzenie bruzd pod kable.

Stropy, zależnie od systemu, bywają również żelbetowe monolityczne lub częściej wykonane z płyt kanałowych (żerańskich), które mają podłużne puste przestrzenie.

Te kanały mogą być pokusą do prowadzenia instalacji, ale ich ograniczona nośność w obrębie pustek i ryzyko przewiercenia rur centralnego ogrzewania biegnących w stropie wymuszają ostrożność.

Ściany działowe bywają lżejsze, wykonane z prefabrykatów z gazobetonu lub płyt wiórowo-cementowych, jednak ich rozmieszczenie wynikało z oryginalnego projektu i rzadko uwzględnia współczesne potrzeby przestrzenne.

Stary tynk na ścianach i sufitach to osobna opowieść – często nałożony grubą warstwą (od 2 do nawet 5-6 cm, czasami w dwóch warstwach), aby zniwelować nierówności montażowe płyt.

Przez lata użytkowania tynk ten może być spękany, luźny i wymagać całkowitego skucia do surowej płyty, co generuje ogromne ilości gruzu i pyłu.

Wyrównanie surowych, nierównych płyt betonowych po skuciu tynku do poziomu pozwalającego na gładkie malowanie lub kładzenie płytek jest pracochłonne i często wymaga stosowania grubych warstw gładzi lub tynków wyrównujących.

Akustyka – Wieczny Problem Wielkiej Płyty

Jednym z najbardziej palących problemów w budynkach z wielkiej płyty jest fatalna izolacyjność akustyczna pomiędzy mieszkaniami, zarówno w poziomie (przez ściany), jak i w pionie (przez stropy i podłogi).

Słychać dosłownie wszystko: od głośnych rozmów, przez płacz dzieci, muzykę, po dźwięki instalacji sanitarnych sąsiadów, a największą zmorą jest tzw. dźwięk uderzeniowy – kroki, spadające przedmioty, przesuwanie mebli.

Beton doskonale przewodzi dźwięki, działając jak olbrzymi rezonator, przenosząc wibracje na całą konstrukcję.

Poprawa akustyki wymaga wdrożenia kompleksowych rozwiązań, polegających na tworzeniu „pływających podłóg” na warstwach izolacyjnych (wełna mineralna, styropian akustyczny), budowaniu przedścianek wypełnionych materiałem pochłaniającym dźwięk (wełna) lub podwieszaniu sufitów akustycznych.

Skuteczne zwiększenie izolacyjności o zadowalające kilkanaście decybeli (np. z 30 dB do 45-50 dB izolacyjności właściwej) wiąże się ze zmniejszeniem powierzchni użytkowej (grubość przedścianek to minimum 5-10 cm plus wykończenie) i obniżeniem wysokości pomieszczeń.

Koszty takich prac są znaczące – materiały i specjalistyczna robocizna potrafią podnieść koszt remontu o kilkaset złotych za metr kwadratowy powierzchni.

Prawda jest taka, że całkowite wyciszenie mieszkania od hałasów sąsiadów jest w praktyce niemal niemożliwe bez drastycznych zmian, ale znacząca poprawa komfortu akustycznego jest osiągalna, pod warunkiem, że uwzględnimy te rozwiązania w planie i budżecie od początku.

Specyfika wielkiej płyty wymaga zmiany myślenia o remoncie – to nie jest prosta adaptacja, ale praca z wymagającym materiałem i konstrukcją, która ma swoje ograniczenia.

Gotowość na konieczność kucia, zmagania się z betonem i stalą, a także świadomość potrzeby inwestycji w rozwiązania akustyczne to pierwszy krok do udanego przedsięwzięcia.

Wybór odpowiednich narzędzi, technik pracy i ekipy mającej doświadczenie z takimi budynkami jest absolutnie kluczowy dla przebiegu i końcowego efektu.

Ignorowanie tych wyzwań może prowadzić do opóźnień, nadmiernego wzrostu kosztów i niezadowolenia z rezultatu, szczególnie w kontekście komfortu akustycznego, który dla wielu jest priorytetem.

Dobrze zaplanowany remont mieszkania w wielkiej płycie musi uwzględniać realia konstrukcyjne i materiałowe, aby uniknąć gorzkiego rozczarowania, gdy np. okaże się, że zawieszenie szafek kuchennych na lekkiej ścianie działowej wymaga specjalnych wzmocnień.

Praca ze specjalistą od razu pomoże ocenić, co jest możliwe do zrobienia w zakresie ścian i stropów, a co pozostaje jedynie w sferze marzeń.

To inwestycja nie tylko w estetykę, ale przede wszystkim w funkcjonalność i komfort użytkowania, co w przypadku wielkiej płyty oznacza często walkę o każdy decybel ciszy i pewność, że ściany uniosą zaplanowane obciążenia.

Modernizacja Instalacji: Elektryka i Hydraulika w Wielkiej Płycie

Remont mieszkania w bloku z wielkiej płyty to doskonały moment, a często i bezwzględna konieczność, na całkowitą wymianę przestarzałych instalacji elektrycznych i hydraulicznych.

Instalacje z lat 60., 70. czy 80. ubiegłego wieku były projektowane na zupełnie inne czasy, gdzie standardowe obciążenie elektryczne było wielokrotnie niższe, a zapotrzebowanie na punkty poboru wody mniej intensywne.

Stan instalacji elektrycznej w typowym mieszkaniu z wielkiej płyty to zazwyczaj bolączka numer jeden – stare aluminiowe przewody o niewielkim przekroju, które łatwo się przegrzewają i łamią, często ukryte bezpośrednio w betonowych bruzdach lub pod grubą warstwą tynku.

Brak dedykowanego uziemienia dla gniazd elektrycznych jest normą, co stanowi realne zagrożenie porażenia prądem, zwłaszcza w pomieszczeniach wilgotnych, takich jak kuchnia i łazienka.

Elektryka – Serce Nowoczesnego Mieszkania

Współczesne mieszkanie jest naszpikowane sprzętami elektrycznymi, które łącznie pobierają znaczną moc – pralka, zmywarka, piekarnik, płyta indukcyjna, czajnik elektryczny, mikrofalówka, komputer, telewizory.

Stara instalacja z jedną lub dwiema nitkami zasilającymi całe mieszkanie i zabezpieczeniami topikowymi lub przestarzałymi wyłącznikami nadprądowymi nie jest w stanie sprostać tym wymaganiom i stwarza poważne ryzyko pożaru lub częstego "wywalania" bezpieczników.

Pełna modernizacja zakłada wykonanie nowej instalacji od zera – kable miedziane o odpowiednich przekrojach (np. 3x2.5 mm² dla gniazd, 3x1.5 mm² dla oświetlenia, 3x4 mm² lub więcej dla obwodów siłowych, np. płyty indukcyjnej), z prawidłowym uziemieniem i podziałem na liczne obwody.

Każdy newralgiczny punkt poboru mocy (np. obwody dedykowane dla pralki, zmywarki, piekarnika) powinien mieć swój osobny obwód zabezpieczony w nowoczesnej rozdzielni elektrycznej z wyłącznikami nadprądowymi i różnicowoprądowymi (RCD).

Prowadzenie nowych przewodów w wielkiej płycie to wyzwanie; wymaga żmudnego i głośnego kucia nowych bruzd w betonie lub alternatywnie układania instalacji po wierzchu i ukrywania jej pod płytami G-K, w podłogach lub sufitach podwieszanych, co pochłania cenną przestrzeń.

Koszty wymiany instalacji elektrycznej w typowym mieszkaniu (np. 50-60 m2) wahają się zazwyczaj w granicach 7 000 - 15 000 zł i zależą od liczby punktów, sposobu prowadzenia kabli i konieczności przebicia się przez ściany nośne czy stropy.

Decydując się na modernizację, warto zaplanować znacząco więcej gniazdek niż wydaje się to potrzebne w danym momencie – życie pokazuje, że ich liczba zawsze jest niewystarczająca.

Hydraulika – Walka z Korozją i Ciśnieniem

Stare instalacje wodne wykonane z rur stalowych przez dziesiątki lat użytkowania ulegają korozji, zarastają kamieniem i osadami, co prowadzi do spadku ciśnienia wody, ryzyka przecieków i zanieczyszczenia wody użytkowej.

Podobnie jest z instalacją kanalizacyjną – żeliwne rury odpływowe są szorstkie wewnątrz, co sprzyja osadzaniu się tłuszczu i resztek, prowadząc do częstych zatorów i potencjalnych awarii, które mogą zalać sąsiadów.

Konieczność wymiany pionów wodnych i kanalizacyjnych (od piwnicy po ostatnie piętro) to często problem, który wykracza poza ramy pojedynczego mieszkania i wymaga uzgodnień i współpracy ze wspólnotą mieszkaniową lub spółdzielnią oraz sąsiadami mieszkającymi w pionie.

Choć samo wykonanie instalacji w obrębie mieszkania (rury poziome) nie jest tak inwazyjne jak kucie betonu pod elektrykę (rury często biegną w bruzdach w wylewce lub pod podłogą), to demontaż starych, zapieczonych rur stalowych potrafi być wyzwaniem.

Nowe instalacje wykonuje się z nowoczesnych materiałów – rury PP (polipropylenowe), PEX lub wielowarstwowe (np. PEX/Al/PEX), które są trwałe, gładkie w środku, odporne na korozję i łatwe w montażu.

Instalacja kanalizacyjna najczęściej wymieniana jest na rury PVC lub PP, które są lżejsze i gładsze, co minimalizuje ryzyko zatorów.

Koszt wymiany instalacji wod-kan w typowym mieszkaniu (bez wymiany pionów) może wynieść od 5 000 do 12 000 zł, w zależności od liczby punktów, stopnia skomplikowania układu i rodzaju użytych materiałów.

Pamiętać należy o hydroizolacji w łazience i kuchni, zwłaszcza wokół prysznica, wanny i zlewu – to absolutna podstawa, która zapobiegnie kosztownym zalaniom i problemom z sąsiadami poniżej.

Wentylacja – Niewidzialny, Lecz Kluczowy Element

Wielka płyta opierała się na wentylacji grawitacyjnej, która w erze szczelnych okien i drzwi często okazuje się niewydolna.

Problemy z wilgocią, pleśnią i słabą jakością powietrza to częsty obrazek w niewentylowanych mieszkaniach po wymianie stolarki okiennej.

Modernizacja instalacji wentylacyjnej może polegać na montażu wentylatorów w łazience i kuchni, czyszczeniu lub udrażnianiu kanałów wentylacyjnych (jeśli są wspólne) lub zastosowaniu wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacja), co jest rozwiązaniem bardziej kosztownym i wymagającym, ale zapewnia stały dopływ świeżego powietrza niezależnie od warunków zewnętrznych.

Szacunkowy koszt kompleksowej wymiany instalacji (elektryka, hydraulika w obrębie mieszkania) w mieszkaniu 50-60 m² to realistycznie od 12 000 do 25 000 zł, nie wliczając w to kosztów robocizny związanej z kuciem i zabudową.

Ta inwestycja jest jednak fundamentalna dla bezpieczeństwa i komfortu, a zaniedbanie wymiany starych instalacji czyni cały remont tylko powierzchownym odświeżeniem, które nie rozwiązuje kluczowych problemów.

Planowanie Zmian w Układzie Mieszkania i Wymagane Pozwolenia

Wielka płyta, mimo swojej pozornej monolityczności, daje pewne ograniczone możliwości zmiany układu funkcjonalnego mieszkania, choć wymagają one starannego planowania i często, co gorsza, zgromadzenia stosownej dokumentacji i uzyskania pozwoleń.

Pierwszym i najważniejszym krokiem jest identyfikacja ścian nośnych i działowych – to jak rozbrojenie miny, zanim zaczniemy kopać; pomyłka może mieć fatalne konsekwencje dla konstrukcji całego budynku.

Ściany nośne w wielkiej płycie są kluczowymi elementami konstrukcyjnymi, przenoszącymi obciążenia ze stropów i wyższych kondygnacji na fundamenty; są zazwyczaj grubsze (minimum 15-20 cm żelbetu) niż ściany działowe (często 8-12 cm, czasem z lżejszych materiałów).

Ich ruszenie (wyburzenie, wykucie większych otworów drzwiowych/okiennych, osadzanie belek) jest generalnie zabronione bez indywidualnych obliczeń statycznych, projektu wykonanego przez uprawnionego konstruktora i pozwolenia na budowę.

Ściana nośna to nie żart – nie można jej ot tak usunąć czy nawet poważnie naruszyć bez profesjonalnej ekspertyzy i urzędowej zgody, co jest procesem czasochłonnym i kosztownym.

Ściany działowe dają większą swobodę; można je burzyć, przesuwać, stawiać nowe, aby dopasować układ pomieszczeń do indywidualnych potrzeb, na przykład połączyć kuchnię z salonem (jeśli ściana między nimi jest działowa) lub stworzyć garderobę.

Jednak nawet przy ścianach działowych należy zachować czujność – mogą być w nich ukryte stare instalacje elektryczne, wod-kan, a czasami nawet fragmenty instalacji wentylacyjnej czy CO.

Projektowanie Nowego Układu i Biurokracja

Zmiana układu funkcjonalnego mieszkania, zwłaszcza ta wiążąca się z wyburzeniem ścian działowych, a już tym bardziej jakakolwiek ingerencja w elementy konstrukcyjne, wymaga przygotowania dokumentacji projektowej.

Projekt architektoniczno-budowlany wykonany przez uprawnionego architekta, a w przypadku zmian konstrukcyjnych – z częścią konstrukcyjną opracowaną przez inżyniera budownictwa, jest niezbędny do złożenia w odpowiednim urzędzie.

Dokumentacja projektowa i zgody urzędowe to często najbardziej frustrujący i czasochłonny etap planowania remontu w wielkiej płycie.

Zgłoszenie prac budowlanych, które nie wymagają pozwolenia na budowę (np. przebudowa wnętrza niewpływająca na konstrukcję), jest szybsze (zazwyczaj 21 dni na milczącą zgodę), ale i tak wymaga szkiców, opisu i potwierdzenia, że planowane prace nie naruszają przepisów, w tym prawa budowlanego.

Wszelkie zmiany lokalizacji kuchni czy łazienki są szczególnie problematyczne ze względu na instalacje wod-kan i wentylację – przesunięcie toaletę o metr potrafi być kłopotliwe ze względu na spadek rur kanalizacyjnych, a kuchnia wymaga odpowiedniej wentylacji, która w blokach z wielkiej płyty jest często grawitacyjna i ściśle przypisana do pierwotnej lokalizacji pomieszczenia.

Próba zignorowania procedur i wykonania prac niezgodnie z przepisami (tzw. samowola budowlana) może skończyć się nakazem przywrócenia stanu pierwotnego, karami finansowymi lub co gorsza, problemami strukturalnymi budynku.

Realistyczne podejście do możliwości zmiany układu jest kluczowe – zazwyczaj możemy popracować nad przestrzeniami w obrębie ścian działowych, otwierając salon na kuchnię, tworząc wnęki czy garderoby, ale rzadko kiedy możliwe jest stworzenie zupełnie nowego podziału pomieszczeń bez znacznych trudności i kosztów.

Koordynacja i Zgody Spółdzielni/Wspólnoty

Poza prawem budowlanym, remont w bloku z wielkiej płyty podlega też często regulaminom spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty mieszkaniowej, szczególnie jeśli prace dotyczą instalacji w częściach wspólnych (np. piony wod-kan, CO, wentylacja) lub wpływają na wygląd zewnętrzny budynku (np. wymiana okien, choć to coraz rzadziej wymaga ich zgody na konkretny model).

Zgoda administracji jest często potrzebna na wymianę pionów wodno-kanalizacyjnych czy grzejników, które są elementami instalacji wspólnej.

Warto przed rozpoczęciem prac zapoznać się z regulaminem i ewentualnymi wytycznymi – czasem spółdzielnia wymaga stosowania konkretnych rozwiązań (np. typu okien) lub materiałów w częściach wspólnych.

Koordynacja prac z sąsiadami, zwłaszcza przy wymianie pionów, jest nieunikniona i wymaga często dyplomatycznych zdolności – nie każdy chętnie zgadza się na wyłączenie wody czy konieczność wejścia hydraulików do swojego mieszkania.

Sumienne przeprowadzenie procesu planowania, pozyskania dokumentacji i zgód to podstawa prawna remontu, która zapewnia spokój i uniknięcie problemów w przyszłości.

Warto zainwestować w konsultację z doświadczonym architektem lub projektantem wnętrz, który ma wiedzę o specyfice budynków z wielkiej płyty i pomoże realnie ocenić, co jest możliwe, a co lepiej od razu porzucić jako zbyt karkołomne lub nielegalne przedsięwzięcie.

Szacunkowe Koszty Remontu i Na Co Zwrócić Uwagę

Prawda jest taka, że jednoznaczne podanie dokładnego kosztu remontu mieszkania w wielkiej płycie jest niemożliwe – to jak wróżenie z fusów bez znajomości kluczowych zmiennych.

Zakres prac, wybrana jakość materiałów, lokalizacja, cennik ekipy remontowej, a przede wszystkim kondycja techniczna mieszkania sprzed remontu – te czynniki potrafią diametralnie zmienić ostateczną kwotę.

Jednakże, na podstawie doświadczeń i analiz rynku, możemy przedstawić pewne szacunkowe ramy i elementy, które składają się na ostateczną kwotę, pozwalając lepiej przygotować planowanie budżetu remontu.

Często spotykane szacunki kosztów "za metr kwadratowy" bywają mylące, zwłaszcza przy starych mieszkaniach, gdzie większość kosztów generują prace ukryte (instalacje, wylewki, tynki, akustyka), a nie tylko cena końcowych materiałów wykończeniowych.

Kluczowe Składniki Kosztorysu Remontu

Największe koszty generuje zazwyczaj robocizna, stanowiąc od 40% do nawet 60% całkowitych wydatków, w zależności od stopnia skomplikowania prac i cennika ekipy.

Następnie materiały – dzielą się na budowlane (tynki, gładzie, wylewki, kleje, fugi, materiały izolacyjne, instalacyjne rury, kable) i wykończeniowe (płytki, panele podłogowe, farby, drzwi, armatura, oświetlenie), które potrafią pochłonąć od 30% do 50% budżetu.

Szacując koszty prac, warto rozbić je na poszczególne etapy lub typy prac:

• Prace przygotowawcze i demontaż (kucie tynków, demontaż instalacji, zrywanie podłóg): często wyceniane godzinowo lub ryczałtowo za całość mieszkania. Koszt utylizacji gruzu i odpadów to oddzielna, niemała pozycja w kosztorysie.
• Prace instalacyjne (wymiana elektryki, hydrauliki, wentylacji): wyceniane najczęściej "od punktu" (np. punkt elektryczny ok. 100-250 zł + materiały) lub od metra bieżącego, plus koszt montażu urządzeń (bojlery, prysznice). Wymiana pionów wod-kan to często koszt od kilkuset do kilku tysięcy złotych na pion, dzielony na wszystkich mieszkańców pionu.
• Prace "mokre" i wykończeniowe podstawowe (wylewki, tynki/gładzie, sufity podwieszane): wyceniane od metra kwadratowego (np. tynkowanie 30-60 zł/m², wylewka 40-80 zł/m²), z doliczonym kosztem materiałów.
• Montaż okien i drzwi: Koszt stolarki plus montaż, ok. 1000-3000 zł za okno/drzwi.
• Prace wykończeniowe finalne (układanie płytek, podłóg, malowanie): również od metra kwadratowego (np. płytki 50-100 zł/m² + materiały, panele 30-60 zł/m² + materiały, malowanie 15-30 zł/m²).
• Wyposażenie (meble, AGD, oświetlenie dekoracyjne) – często traktowane jako osobna kategoria, ale realnie zwiększa całkowity wydatek.
• Pozwolenia i dokumentacja (jeśli potrzebne): Koszt pracy architekta/konstruktora na dokumentację do zgłoszenia/pozwolenia to często od 2000 zł w górę, zależnie od stopnia skomplikowania zmian.

Szacunkowe Widełki Kosztowe (Przykładowe)

Dla mieszkania w wielkiej płycie wymagającego generalnego remontu, w tym wymiany instalacji i gruntownego odświeżenia, należy liczyć się z kosztami robocizny i materiałów (bez mebli i AGD) w granicach:

• Standardowy remont (bez zmian w układzie, bez wymiany pionów, przyzwoite materiały): 1500 - 2500 zł/m². Dla 50 m² to 75 000 - 125 000 zł.
• Remont z wymianą instalacji i zmianami w układzie (bez ingerencji w nośne, możliwe wymiana pionów w cenie, dobre materiały): 2500 - 4000 zł/m². Dla 50 m² to 125 000 - 200 000 zł.
• Remont premium / ze znacznymi zmianami (np. wymagające pozwolenia, najwyższa jakość materiałów i wykończenia): 4000 zł/m² i więcej. Dla 50 m² to od 200 000 zł w górę.

Podane kwoty to jedynie szacunki orientacyjne, które mogą się znacząco różnić w zależności od regionu kraju, dostępności ekip, inflacji i indywidualnych wyborów.

Zawsze, ale to ZAWSZE, należy doliczyć do budżetu rezerwę na nieprzewidziane koszty – minimum 10-15% całkowitej szacowanej kwoty, a przy starych instalacjach i ścianach lepiej nawet 20%.

Ta rezerwa pokryje "niespodzianki" znalezione po otwarciu ścian, jak np. dodatkowe pęknięcia, ukryte rury, gorszy niż przypuszczano stan podłoża, konieczność wykonania dodatkowych prac nieujętych w pierwotnym planie.

Na Co Zwrócić Szczególną Uwagę w Budżetowaniu?

Po pierwsze, szczegółowy kosztorys od ekipy. Nie zgadzajmy się na ryczałt "za całość" bez wyszczególnienia zakresu i cen jednostkowych.

Porównanie 2-3 kosztorysów od różnych ekip to podstawa, ale uwaga – najniższa cena nie zawsze oznacza najlepszą jakość. Wybór ekipy remontowej to jedna z najistotniejszych decyzji, która może zaważyć na całym przedsięwzięciu.

Po drugie, koszty ukryte, których nie widać na pierwszy rzut oka – opłaty administracyjne, koszty wywozu gruzu (tonę gruzu potrafi kosztować kilkaset złotych), transport materiałów, zakup specjalistycznych narzędzi czy wynajem dodatkowego sprzętu (np. do kucia betonu).

Po trzecie, harmonogram płatności – ustalamy w umowie z ekipą etapy płatności powiązane z faktycznym postępem prac, unikając dużych zaliczek na początku, zwłaszcza przed rozpoczęciem realnych działań.

Kompleksowy remont mieszkania z wielkiej płyty to finansowo znaczące przedsięwzięcie, ale realistyczne oszacowanie kosztów i przygotowanie rezerwy pozwala przejść przez ten proces z mniejszym stresem i uniknąć nagłego przerwania prac z powodu braku środków.